Εάν ο λόγος και η γνώμη μεταβάλλεται ή όχι

Θα απορούσε κανείς κατά πόσον ο λόγος και η γνώμη ανήκουν στα μεταβλητά (κινητά) πράγματα ή όχι· διότι φαίνεται ο ίδιος λόγος να είναι και αληθής και ψευδής. Π.χ. αν ήταν αληθής ο λόγος που λέει ότι κάποιος κάθεται, όταν σηκωθεί αυτός, ο ίδιος ακριβώς λόγος θα είναι ψευδής. Το ίδιο συμβαίνει και με τη γνώμη. Διότι αν κανείς νόμιζε αληθινά ότι κάποιος κάθεται, όταν αυτός σηκωθεί, θα νομίζει ψευδώς, αν έχει την ίδια γι’ αυτό γνώμη. Επομένως αυτά θα είναι μεταβλητά, επειδή ακριβώς, παρόλο που είναι ένα και το ίδιο στον αριθμό, επιδέχονται τα εναντία.

Όχι απόλυτα, αλλά ακόμη κι αν κανείς παραδεχόταν κάτι τέτοιο, τουλάχιστον διαφέρει στον τρόπο· διότι ο λόγος και η γνώμη παντού και πάντα παραμένουν αμετάβλητα, μεταβαλλομένου όμως του πράγματος λαμβάνει σ’ αυτά χώρα το ενάντιο. Διότι ο λόγος που λέει πως κάποιος κάθεται μένει διαρκώς ο ίδιος, όταν όμως μεταβληθεί το πράγμα, γίνεται άλλοτε αληθής και άλλοτε ψευδής. Το ίδιο και επί της γνώμης· διότι κι εκείνη μόλο αμετάβλητη, όταν μεταβληθεί το πράγμα, λέγεται ή αληθής ή ψευδής. Διότι η αλήθεια και το ψεύδος δεν είναι ούτε στους λόγους μόνο ούτε στα πράγματα μόνο, αλλά στην εφαρμογή των λόγων προς τα πράγματα. Διότι όπως ακριβώς το δέσιμο του παπουτσιού ούτε στο πόδι μόνο παρατηρείται ούτε στο παπούτσι, αλλά στην εφαρμογή του παπουτσιού προς το πόδι, έτσι και η αλήθεια στην εφαρμογή των λόγων προς τα πράγματα.

Ανεξαιρέτως, τίποτα και από κανένα δεν κινείται, ούτε ο λόγος ούτε η γνώμη. Επομένως δεν θα είναι επιδεκτικά των εναντίων όπως η ουσία· διότι η ουσία, καθόσον επιδέχεται τα εναντία, μεταβάλλεται κατά την ποιότητα, ενώ αυτά κανένα από τα δύο δεν κινείται από το άλλο. Διότι ούτε ο λόγος είναι αίτιος στο να μεταβάλλει το πράγμα και να κινηθεί προς τα εναντία, ούτε το πράγμα, επειδή κινήθηκε, παρακίνησε κάτι στο λόγο· διότι ο ίδιος λόγος έμεινε αμετάβλητος, δεν έπαθε κάτι. Διότι όσα δέχονται τα εναντία πάσχουν (καθώς πάθος είναι η μεταβολή εις τα εναντία), ενώ όσα πάσχουν κινούνται (μεταβάλλονται)· διότι το πάθος είναι κίνηση (μεταβολή).

Αν λοιπόν ο προφορικός λόγος δεν υπομένει, αλλά την ίδια στιγμή που το προφέρεις έχει φθαρεί, είναι προφανές ότι ούτε κινείται (διότι αυτό που δεν υπάρχει πώς θα κινηθεί;), αν δεν κινείται, ούτε πάσχει, αν δεν πάσχει, ούτε τα εναντία επιδέχεται. Αλλά αν θα πρέπει, τότε θα πούμε ότι ο ίδιος λόγος επιδέχεται τα εναντία ως προς το είδος και όχι ως προς τον αριθμό. Το ίδιο θα πούμε και για τη γνώμη.

Ἀπορήσειε δ’ ἄν τις πότερον τὸν λόγον καὶ τὴν δόξαν τῶν κινητῶν εἶναι ἢ μή· δοκεῖ γὰρ ὁ αὐτὸς λόγος ἀληθής τε καὶ ψευδὴς εἶναι, οἷον εἰ ἀληθὴς εἴη ὁ λόγος τὸ καθῆσθαί τινα, ἀναστάντος αὐτοῦ ὁ αὐτὸς οὗτος ψευδὴς ἔσται. ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῆς δόξης· εἰ γάρ τις ἀληθῶς δοξάζοι τὸ καθῆσθαί τινα, ἀναστάντος αὐτοῦ ψευδῶς δοξάσει τὴν αὐτὴν ἔχων περὶ αὐτοῦ δόξαν. ὥστ’ ἔσται ταῦτα μεταβάλλοντα, ἐπειδή περ ἓν καὶ ταὐτὸν ὄντα τῷ ἀριθμῷ τῶν ἐναντίων δεκτικὰ ἐστίν.

Οὐ μὴν ἀλλ’ εἴ τις καὶ τοῦτο παραδέχοιτο, τῷ γε τρόπῳ διαφέρει· ὁ μὲν γὰρ λόγος καὶ ἡ δόξα αὐτὰ μὲν ἀκίνητα πάντῃ πάντως διαμένει, τοῦ δὲ πράγματος κινουμένου τὸ ἐναντίον περὶ αὐτὰ γίγνεται· ὁ μὲν γὰρ λόγος διαμένει ὁ αὐτὸς τὸ καθῆσθαί τινα, τοῦ δὲ πράγματος κινηθέντος ὁτὲ μὲν ἀληθὴς ὁτὲ δὲ ψευδὴς γίγνεται. ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῆς δόξης· καὶ γὰρ κἀκείνη ἀκίνητος μένουσα τοῦ πράγματος κινηθέντος ἢ ἀληθὴς ἢ ψευδὴς λέγεται· ἡ γὰρ ἀλήθεια καὶ τὸ ψεῦδος οὔτε ἐν τοῖς λόγοις ἐστὶ μόνοις οὔτε ἐν τοῖς πράγμασι μόνοις, ἀλλ’ ἐν τῇ ἐφαρμογῇ τῶν λόγων πρὸς τὰ πράγματα. ὥσπερ γὰρ ἡ ὑπόδεσις οὔτε ἐν τῷ ποδὶ μόνῳ θεωρεῖται οὔτε ἐν τῷ ὑποδήματι, ἀλλ’ ἐν τῇ ἐφαρμογῇ τοῦ ὑποδήματος πρὸς τὸν πόδα, οὕτω καὶ ἡ ἀλήθεια ἐν τῇ ἐφαρμογῇ τῶν λόγων πρὸς τὰ πράγματα.

Ἁπλῶς δὲ οὐδὲν ὑπ’ οὐδενὸς οὔτε ὁ λόγος κινεῖται οὔτε ἡ δόξα. ὥστε οὐκ ἂν εἴη δεκτικὰ τῶν ἐναντίων ὥσπερ ἡ οὐσία· ἡ μὲν γὰρ οὐσία ἐν τῷ δέχεσθαι τὰ ἐναντία τὴν κατὰ τὸ ποιὸν κινεῖται κίνησιν, ταῦτα δὲ οὐδέτερον ὑφ’ ἑτέρου κινεῖται· οὔτε γὰρ ὁ λόγος αἴτιος τοῦ μεταβάλλειν τὸ πρᾶγμα καὶ εἰς τὰ ἐναντία κινηθῆναι οὔτε τὸ πρᾶγμα κινηθὲν παρακεκίνηκέ τι τοῦ λόγου· ὁ αὐτὸς γὰρ ἔμεινε λόγος ἀκίνητος· οὐδὲ γὰρ πέπονθέ τι· τὰ γὰρ δεχόμενα τὰ ἐναντία πάσχει (πάθος γάρ ἐστιν ἡ εἰς τὰ ἐναντία μεταβολή), τὰ δὲ πάσχοντα κινεῖται· τὸ πάθος γὰρ κίνησίς ἐστιν.

Εἰ τοίνυν ὁ προφορικὸς λόγος οὐχ ὑπομένει, ἀλλ’ ἅμα τῷ ῥηθῆναι καὶ ἔφθαρται, δῆλον ὅτι οὐδὲ κινεῖται (τὸ γὰρ μὴ ὂν πῶς κινηθήσεται;), εἰ μὴ κινεῖται, οὐδὲ πάσχει, εἰ μὴ πάσχει, οὐδὲ τὰ ἐναντία ἐπιδέχεται, ἀλλ’ εἰ ἄρα, τὸν αὐτὸν τῷ εἴδει λόγον φήσομεν ἐπιδέχεσθαι τὰ ἐναντία καὶ οὐ τὸν αὐτὸν τῷ ἀριθμῷ. ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῆς δόξης ἐροῦμεν.

Βιβλιογραφία: Αριστοτέλους Κατηγορίαι, Ιωαν. Φιλόπονος σχόλια εις το Κατηγορίαι
Μετάφραση – επιμέλεια κειμένου: Κότσαλης Γεώργιος