Τι εστί ρήμα

 

Ρήμα είναι αυτό που σημαίνει επιπροσθέτως χρόνο, κανένα μέρος του οποίου δεν σημαίνει κάτι χωριστά. Είναι δε γνώρισμα των πραγμάτων που λέγονται για κάτι άλλο. Λέγω, λοιπόν, πως σημαίνει επιπροσθέτως χρόνο. Παραδείγματος χάριν η υγεία είναι όνομα, το υγιαίνει ρήμα. Διότι σημαίνει επιπλέον αυτό που υπάρχει τώρα. Και είναι πάντοτε γνώρισμα των πραγμάτων που υπάρχουν κάπου, π.χ. των καθ’ υποκειμένου.

Το ρήμα σημαίνει επιπροσθέτως χρόνο

Ο Αριστοτέλης χάριν συντομίας παραλείπει τα κοινά με το όνομα μέρη του ορισμού του ρήματος. Είναι δε αυτά το σημαίνουσα φωνή και το κατά συνθήκη (βλέπε: Τι εστί όνομα)

Είναι δε γνώρισμα των πραγμάτων που λέγονται για κάτι άλλο

Δηλαδή τα ρήματα επέχουν θέση κατηγορουμένου και όχι υποκειμένου. Και τούτο ευλόγως, καθώς τα ρήματα είτε ενέργειες είτε πάθη σημαίνουν.

Και είναι πάντοτε γνώρισμα των πραγμάτων που υπάρχουν κάπου, π.χ. των καθ’ υποκειμένου

Υπάρχει γραφή που λέει αντ’ αυτού: καὶ ἀεὶ τῶν καθ’ ἑτέρου λεγομένων σημεῖόν ἐστιν, οἷον τῶν καθ’ ὑποκειμένου ἣ ἐν ὑποκειμένῳ (Aristotelis opera Immanue Bekker 16b.10). Δηλαδή τα ρήματα είτε ουσιωδώς υπάρχουν στα υποκείμενα στα οποία κατηγορούνται και συμπληρώνουν την έννοιά τους ως καθ’ υποκειμένου (Ο Σωκράτης ζει), είτε είναι συμβεβηκότα σε αυτά ως εν υποκειμένω (Ο Σωκράτης βαδίζει).

Και μάλλον αυτή επικρατέστερη. Με την υπάρχουσα γραφή αντί του ‘π.χ. των καθ’ υποκειμένου’ θα είχε ορθώς ως ‘π.χ. των εν υποκειμένω’. (βλέπε: Ποια η διαφορά μεταξύ καθ’ υποκειμένου και εν υποκειμένω).

Αδιόριστο ρήμα

Το ‘δεν-υγιαίνει’ και ‘το δεν-πάσχει’ δεν λέγω ρήμα. Διότι ναι μεν σημαίνει επιπροσθέτως χρόνο και πάντοτε σε ένα υποκείμενο υπάρχει, με τη διαφορά όμως πως δεν υπάρχει όνομα γι’ αυτό. Αλλά έστω αυτό αδιόριστο ρήμα, επειδή ομοίως υπάρχει (κατηγορείται) σε οτιδήποτε είτε αυτό υπάρχει είτε όχι.

… επειδή ομοίως υπάρχει (κατηγορείται το ρήμα) σε οτιδήποτε είτε αυτό υπάρχει είτε όχι.

Δηλαδή η πρόταση ‘ο τραγέλαφος δεν υγιαίνει ή δεν πάσχει’ είναι αληθής, αν και είναι αδύνατον να υπάρχει κάτι στο μη υπάρχον. Εδώ θα μπορούσε κανείς να πει ότι στα υπαρκτά δεν μπορούμε να μιλάμε για αδιόριστο ρήμα όπως με το όνομα. Το δεν υγιαίνει αποτελεί άρνηση του υγιαίνει και  οι προτάσεις ‘Ο Σωκράτης πάσχει’ και ‘Ο Σωκράτης δεν πάσχει’ δεν μπορεί να είναι αμφότερες ψευδείς, αν όντως αυτός πάσχει ή όχι.

Ή μήπως θα πρέπει να εμβαθύνουμε λίγο περισσότερο. Επειδή κάθε ρήμα μπορεί να αναλυθεί στην αντίστοιχη μετοχή και το συνδετικό ρήμα ‘είναι’, το ‘Ο Σωκράτης πάσχει’ γίνεται ‘Ο Σωκράτης είναι πάσχων’. Έτσι η άρνηση του ‘Ο Σωκράτης είναι πάσχων’ δεν είναι το ‘Ο Σωκράτης είναι όχι-δεν πάσχων’ αλλά ‘Ο Σωκράτης δεν είναι πάσχων’. Και επειδή το ‘δεν πάσχει’ όπως και το ‘όχι άνθρωπος’ δεν είναι δηλωτικά μιας ορισμένης φύσεως, της του ονομαζομένου, αλλά σημαίνουν το οτιδήποτε, δια τούτο και προσαγόρευσε αυτά ως αδιόριστα ρήματα.

Επίσης μην ξεχνάμε πως οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν το απαρέμφατο συχνά στο λόγο τους, π.χ. ‘τὸ βαδίζειν κινεῖσθαί ἐστι’. Το δε απαρέμφατο σημαίνει επιπροσθέτως χρόνο και κατά τούτο ρήμα λέγεται. Δια τούτο και η θέση του αρνητικού μορίου στο λόγο δεν είναι τυχαία.

Πτώση ρήματος

Ομοίως δε το υγίανε και το θα υγιάνει δεν είναι ρήματα αλλά πτώσεις ρήματος. Διαφέρουν δε του ρήματος ότι το μεν ρήμα σημαίνει επιπλέον τον παρόντα χρόνο, ενώ τούτα τα πέριξ (παρελθόν, μέλλον).

Αυτά, λοιπόν καθαυτά λεγόμενα τα ρήματα είναι ονόματα. Διότι ο ομιλών δεν αφήνει μετέωρη τη διάνοια και ο ακροατής ηρεμεί. Αλλ’ αν υπάρχει ή δεν υπάρχει (το δηλούμενο υπό του ρήματος πράγμα) δεν φανερώνουν ακόμη. Διότι ούτε το ‘είναι’ ή ‘δεν είναι’ είναι δηλωτικά του πράγματος. Ούτε αν το ‘ον’ προφέρει κανείς μόνο του στο λόγο. Διότι αυτό από μόνο του δεν είναι κάτι, αλλά σημαίνει επιπλέον μία σύνθεση στο λόγο, την οποία άνευ των συστατικών της μερών δεν μπορούμε να εννοήσουμε.

Αυτά, λοιπόν καθαυτά λεγόμενα τα ρήματα είναι…

Αν τυχών ρωτήσω ‘Τι κάνεις;’ και λάβω απόκριση ‘Τρέχω’, η διάνοιά μου δεν μετεωρίζει αλλά ‘ίσταται’ και εγώ ηρεμώ έχοντας λάβει ικανοποιητική απάντηση.

Αλλά ούτε το ‘τρέχει’ ή ‘είναι’ μόνα τους στον λόγο άνευ του υποκειμένου περί ου ο λόγος αρκούν για να σημάνουν την ύπαρξη ή ανυπαρξία του δηλούμενου υπό του ρήματος πράγματος. Παραδείγματος χάριν, ‘Τρέχει’.

Ούτε το ον μόνο του δίχως των συστατικών εκείνων μερών στα οποία αυτό προστίθεται στον λόγο κάνει τον λόγο ολοκληρωμένο. Παραδείγματος χάριν, ‘Ον’ αντί του ‘Ο Σωκράτης είναι ον’.


Ῥῆμα δέ ἐστι τὸ προσσημαῖνον χρόνον, οὗ μέρος οὐδὲν σημαίνει χωρίς. Ἔστι δὲ τῶν καθ’ ἑτέρου λεγομένων σημεῖον. Λέγω δ’ ὅτι προσσημαίνει χρόνον, οἷον ὑγίεια μὲν ὄνομα, τὸ δ’ ὑγιαίνει ῥῆμα· προσσημαίνει γὰρ τὸ νῦν ὑπάρχειν. Καὶ ἀεὶ τῶν ὑπαρχόντων σημεῖόν ἐστιν, οἷον τῶν καθ’ ὑποκειμένου.

Τὸ δὲ οὐχ ὑγιαίνει καὶ τὸ οὐ κάμνει οὐ ῥῆμα λέγω· προσσημαίνει μὲν γὰρ χρόνον καὶ ἀεὶ κατά τινος ὑπάρχει, τῇ διαφορᾷ δὲ ὄνομα οὐ κεῖται· ἀλλ’ ἔστω ἀόριστον ῥῆμα, ὅτι ὁμοίως ἐφ’ ὁτουοῦν ὑπάρχει καὶ ὄντος καὶ μὴ ὄντος.

Ὁμοίως δὲ καὶ τὸ ὑγίανεν ἢ τὸ ὑγιανεῖ οὐ ῥῆμα, ἀλλὰ πτῶσις ῥήματος. Διαφέρει δὲ τοῦ ῥήματος, ὅτι τὸ μὲν τὸν παρόντα προσσημαίνει χρόνον, τὰ δὲ τὸν πέριξ.

Αὐτὰ μὲν οὖν καθ’ αὑτὰ λεγόμενα τὰ ῥήματα ὀνόματά ἐστι καὶ σημαίνει τι,  – ἵστησι γὰρ ὁ λέγων τὴν διάνοιαν, καὶ ὁ ἀκούσας ἠρέμησεν, –  ἀλλ’ εἰ ἔστιν ἢ μή οὔπω σημαίνει· οὐ γὰρ τὸ εἶναι ἢ μὴ εἶναι σημεῖόν ἐστι τοῦ πράγματος, οὐδ’ ἐὰν τὸ ὂν εἴπῃς ψιλόν. Αὐτὸ μὲν γὰρ οὐδέν ἐστιν, προσσημαίνει δὲ σύνθεσίν τινα, ἣν ἄνευ τῶν συγκειμένων οὐκ ἔστι νοῆσαι.


Βιβλιογραφία: Αριστοτέλους Περί  ερμηνείας (16b.6 έως 16b.25)
Απόδοση κειμένου: Κότσαλης  Γεώργιος

2 Σχόλια

  1. Αὐτὸ ( το ρήμα) μὲν γὰρ οὐδέν ἐστιν, προσσημαίνει δὲ σύνθεσίν τινα, ἣν ἄνευ τῶν συγκειμένων οὐκ ἔστι νοῆσαι. ……………Μας λέει ο Αριστοτέλης ότι από μόνο του το ρήμα σαν λέξη δεν σημαίνει κάτι διότι είναι μέρος σύνθεσις τέτοιας που μόνο σαν σύνθεση είναι αντιληπτή. Τότε, πώς μπορούμε να γνωρίζουμε την σημασία του υγειαίνω αν δεν γνωρίζουμε τί σημαίνει υγεία και τί σημαίνει αίνω; Δεν μας τα λέει καλά ο Αριστοτέλης. Του απαντώ ότι: Ρήμα είναι το ενέργημα το οποίο φανερώνει το έργον το οποίο ενεργείται για την δημιουργία του ουσιαστικού δηλαδή του πρώτου συνθετικού του ρήματος πχ υγειαίνω / υγεία, μοχθέω / μόχθος .

    • Το κείμενο ξεκινάει λέγοντας: «Ῥῆμα δέ ἐστι τὸ προσσημαῖνον χρόνον», δηλαδή το ρήμα όχι μόνο σημαίνει, αλλά σημαίνει επιπροσθέτως χρόνο.
      Το «Αὐτὸ μὲν γὰρ οὐδέν ἐστιν…» δεν το λέει για το ρήμα, αλλά για το ον: «…οὐδ’ ἐὰν τὸ ὂν εἴπῃς ψιλόν».
      Προφανώς δεν έχετε καταλάβει ή διαβάσει καμία σημείωση.

Υποβολή απάντησης

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.