Είναι λοιπόν ο συλλογισμός ένας λόγος (συνειρμός) στον οποίο, αν τεθούν κάποια πράγματα, κάτι το διαφορετικό από τα προτιθέμενα αναγκαστικά προκύπτει από αυτά.
Αποδεικτικός – Διαλεκτικός
Ο συλλογισμός συνεπώς είναι αποδεικτικός, όταν τα προτιθέμενα από τα οποία αποτελείται ο συλλογισμός είναι αληθή και πρώτα, ή τέτοια ώστε η αρχή της γνώση μας γι’ αυτά να προήλθε μέσα από προτάσεις αληθείς και πρώτες. Διαλεκτικός, όταν ο συλλογισμός αποτελείται από ένδοξα (τα κοινώς παραδεχόμενα). Τώρα, αληθή και πρώτα είναι όσα είναι πιστευτά από αυτά τα ίδια και όχι από άλλα (διότι στις αρχές των επιστημών δεν πρέπει να επιζητάμε το γιατί, αλλά καθεμιά απ’ τις αρχές να είναι αυτή η ίδια από μόνη της πιστή), ενώ ένδοξα όσα παραδέχονται όλοι ή οι περισσότεροι ή οι σοφοί, και αυτοί επίσης ή όλοι ή οι περισσότεροι ή οι πιο γνωστοί και επιφανείς.
Εριστικός
Εριστικός είναι ο συλλογισμός που αποτελείται από ένδοξα που, αν και φαίνονται, δεν είναι, καθώς και εκείνος που φαίνεται να αποτελείται από ένδοξα ή φαινόμενα ένδοξα· αφού ό,τι φαίνεται ένδοξο, δεν σημαίνει ότι και είναι ένδοξο. Διότι κανένα από τα αποκαλούμενα ένδοξα δεν καθίσταται ορατό στο νου εντελώς απροκάλυπτα, όπως συμβαίνει με τις αρχές των εριστικών λόγων. Διότι σ’ αυτούς αμέσως, και ως επί το πλείστον ακόμη και σε εκείνους που ελάχιστα μπορούν να δουν δια μιας, γίνεται ολοφάνερη η φύση του ψεύδους.
Ο πρώτος λοιπόν από τους προαναφερόμενους εριστικούς συλλογισμούς ας λέγεται συλλογισμός εξίσου, ενώ ο άλλος να μη λέγεται συλλογισμός αλλά εριστικός συλλογισμός, επειδή φαίνεται μεν να συλλογίζεται, αλλά στην πραγματικότητα δεν συλλογίζεται.
Παραλογισμοί
Ακόμη, πέρα απ’ όλους τους προαναφερόμενους συλλογισμούς, είναι και οι παραλογισμοί που γίνονται από αρχές οικείες προς κάποιες επιστήμες, όπως ακριβώς συμβαίνει με τη γεωμετρία και τις συγγενείς με αυτήν επιστήμες. Διότι φαίνεται ότι αυτός ο τρόπος διαφέρει από τους προαναφερόμενους συλλογισμούς, μιας και αυτός που γράφει ψευδή ούτε από αληθή και πρώτα συλλογίζεται ούτε από ένδοξα. Διότι αυτό το είδος συλλογισμού δεν εμπίπτει εις τον ορισμό. Αφού αυτός που γράφει ψευδή ούτε όσα παραδέχονται όλοι λαμβάνει ούτε όσα οι περισσότεροι ούτε όσα οι σοφοί, και σ’ αυτούς επίσης ούτε όσα σε όλους ούτε στους περισσοτέρους ούτε στους πιο επιφανείς, αλλά κάνει τον συλλογισμό από οικείες μεν προτάσεις προς την επιστήμη, όχι όμως αληθείς. Διότι κάνει τον παραλογισμό είτε χαράζοντας τα ημικύκλια με τρόπο που δεν πρέπει, είτε τραβώντας γραμμές έτσι όπως δεν θα μπορούσαν να τραβηχτούν.
Βιβλιογραφία: Αριστοτέλους Τοπικά (100a.25)
Μετάφραση – επιμέλεια κειμένου: Κότσαλης Γεώργιος
