Τα αίτια λέγονται με πολλούς τρόπους. Κατ’ έναν λοιπόν τρόπο αίτιο λέγεται αυτό εκ του οποίου γίνεται κάτι και που ενυπάρχει, π.χ. ο χαλκός του ανδριάντα, ο λίθος της οικίας και τα γένη αυτών.
Το είδος
Κατ’ έναν άλλον τρόπο το είδος και το παράδειγμα (πρότυπο)· δηλαδή ο λόγος ο του “τι ην είναι” (ο οριστικός λόγος) και τα γένη του, π.χ. του διαπασών τα δύο προς ένα, και γενικά ο αριθμός και τα μέρη του λόγου (του ορισμού του).
Η αρχή της κινήσεως
Ακόμη, απ’ όπου (ξεκίνησε) η αρχή της μεταβολής η πρώτη ή της ηρεμίας (κάποιου πράγματος), π.χ. αυτός που συμβούλευσε αίτιος και ο πατέρας του παιδιού, και γενικά το ποιούν του ποιουμένου και το μεταβάλλον του μεταβαλλομένου.
Το τέλος
Ακόμη, όπως το τέλος (σκοπός)· δηλαδή το ου ένεκα (τελικό αίτιο), π.χ. του περπατήματος η υγεία· διότι για ποιο λόγο περπατά; Λέμε “για να υγιαίνει”, και απαντώντας έτσι θεωρούμε ότι έχουμε αποδώσει το αίτιο.
Και οσαδήποτε που κίνησε άλλο (π.χ. ιατρός) και γίνονται μεταξύ του τέλους, π.χ. χάριν της υγείας το αδυνάτισμα ή η κάθαρση ή τα φάρμακα ή τα όργανα· διότι όλα αυτά χάριν του τέλους γίνονται, αλλά διαφέρουν μεταξύ τους, καθώς τα μεν είναι έργα (ενέργειες), τα δε όργανα (μέσα).
Βιβλιογραφία: Αριστοτέλους Φυσικά (194b.23)
Μετάφραση – επιμέλεια κειμένου: Κότσαλης Γεώργιος
