Βασική αρχή της δημοκρατικής πολιτείας είναι η ελευθερία (αφού αυτό συνηθίζουν να λένε, καθώς, όπως πιστεύουν, μόνο σε τούτο το πολίτευμα μετέχουν της ελευθερίας· διότι τούτο στοχάζεται κάθε δημοκρατία).
Ελευθερία
Της ελευθερίας δε το ένα μέρος είναι το εκ περιτροπής να άρχεσαι και να άρχεις. Γιατί και το δίκαιο το δημοκρατικό είναι το να είναι ίσοι οι πολίτες με βάση τον αριθμό και όχι την αξία, και αφού το δίκαιο έχει έτσι, αναγκαστικά το πλήθος είναι κυρίαρχο, και αυτό που θα φανεί στους περισσότερους, αυτό αποτελεί τον επιδιωκόμενο σκοπό και αυτό είναι το δίκαιο, αφού λένε πως όλοι οι πολίτες πρέπει να είναι ίσοι αναμεταξύ τους. Συνεπώς συμβαίνει στις δημοκρατίες να είναι κυρίαρχοι περισσότερο οι άποροι παρά οι εύποροι, καθώς είναι περισσότεροι, κυρίαρχη δε η γνώμη των περισσοτέρων.
Ένα λοιπόν γνώρισμα της ελευθερίας είναι αυτό, το οποίο όλοι οι δημοκρατικοί θέτουν ως προϋπόθεση, ένα άλλο το να ζει κανείς όπως θέλει. Διότι τούτο λένε πως είναι το έργο της ελευθερίας, αν όντως της δουλείας το να μη ζει κανείς όπως θέλει. Αυτή λοιπόν είναι η δεύτερη προϋπόθεση της δημοκρατίας, απ’ όπου και προήλθε το να μην άρχεται κανείς, ειδεμή, να άρχεται εκ περιτροπής. Και συντελεί έτσι προς την ελευθερία την βασισμένη στην ισότητα.
Δημοκρατικά γνωρίσματα
Με τα μέχρι στιγμής και δεδομένου ότι η εξουσία έχει αυτά τα γνωρίσματα, δημοκρατικά είναι τα ακόλουθα.
Tο να εκλέγουν τις αρχές όλοι οι πολίτες από όλους τους πολίτες.
Tο να άρχουν όλοι καθενός και καθένας εκ περιτροπής όλων.
Tο να είναι κληρωτές οι αρχές ή όλες ή όσες δεν έχουν ανάγκη από εμπειρία και τέχνη.
Tο να μη δίδονται τα αξιώματα με βάση το εισόδημα ή έστω από το μικρότερο δυνατό.
Tο να μην καταλαμβάνει ο ίδιος πολίτης το ίδιο αξίωμα δύο φορές ή τουλάχιστον λίγες ή λίγα αξιώματα, με εξαίρεση αυτά που αφορούν τον πόλεμο.
Tο να είναι ολιγοχρόνιες οι αρχές ή όλες ή όσες ενδέχεται.
Tο να δικάζουν όλοι και να είναι από όλους εκλεγμένοι και για όλα ή για τα περισσότερα και τα μεγαλύτερα και τα σοβαρότερα ζητήματα, π.χ. περί λεπτομερή ελέγχου λογαριασμών, περί πολιτεύματος, περί ιδιωτικών συμβάσεων.
Tο να είναι κυρίαρχη η εκκλησία του δήμου για όλα τα ζητήματα, καμία δε αρχή κυρίαρχη κανενός ή όσο το δυνατόν για τα λιγότερα, ή έστω κυρίαρχη για τα μεγαλύτερα.
Αρχές
Από τις αρχές πιο δημοκρατική είναι η βουλή, όταν δεν υπάρχει αφθονία αμοιβών προς όλους· διότι τότε αποστερούν και τη δύναμη αυτής της αρχής, αφού όταν υπάρχει αφθονία αμοιβών ο δήμος ανάγει όλες τις κρίσεις στον εαυτό του.
Έπειτα, το να μισθοδοτούνται κατά κύριο λόγο όλοι, δηλ. εκκλησία, δικαστήρια, αρχές, ειδεμή, οι αρχές, τα δικαστήρια, η βουλή και οι εκκλησίες του δήμου οι κυριότερες, ή από τις αρχές εκείνες που αναγκαστικά λαμβάνουν από κοινού συσσίτιο.
Ακόμη, επειδή η ολιγαρχία προσδιορίζεται με βάση το γένος, τον πλούτο και την παιδεία, μοιάζουν να είναι δημοκρατικά τα αντίθετα αυτών, δηλ. η ταπεινή καταγωγή, η πενία και η βαναυσότητα.
Όσον αφορά τις αρχές, το να μην είναι ισόβια καμία, εάν δε παραμείνει καμία εγκαθιστάμενη από παλιά, να αφαιρείται η δύναμη αυτής και η εκλογή από αιρετή να γίνει κληρωτή.
Αυτά λοιπόν είναι τα κοινά γνωρίσματα στις δημοκρατίες. Και προκύπτει από το κοινώς αποδεχόμενο δημοκρατικό δίκαιο (αυτό είναι το να είναι όλοι ίσοι με βάση τον αριθμό) η κατεξοχήν θεωρούμενη δημοκρατία και δήμος. Διότι ισότης είναι το καθόλου περισσότερο να άρχουν οι άποροι ή οι εύποροι, μήτε να είναι μόνο αυτοί κυρίαρχοι αλλά όλοι στον ίδιο βαθμό με βάση τον αριθμό· διότι έτσι θα φρονούσαν πως υπάρχει στην πολιτεία ισότης και ελευθερία.
Βιβλιογραφία: Αριστοτέλους Πολιτικά (1317a.40)
Μετάφραση – επιμέλεια κειμένου: Κότσαλης Γεώργιος
