Ένα πράγμα λέγεται πρότερο ενός άλλου με τέσσερις τρόπους.
Ως προς τον χρόνο
Κατά πρώτο και κύριο λόγο ως προς τον χρόνο, καθόσον λέγεται του άλλου πρεσβύτερο και παλαιότερο· διότι επειδή είναι κατά τον χρόνο περισσότερο λέγεται και πρεσβύτερο και παλαιότερο.
Δεύτερον, αυτό που δεν αντιστρέφει κατά την ακολουθία του είναι, π.χ. το ένα είναι πρότερο του δύο· διότι αν είναι δύο, ευθύς ακολουθεί ότι είναι και ένα, ενώ αν είναι ένα, δεν είναι απαραίτητα δύο, ώστε δεν αντιστρέφει από το ένα η ακολουθία της υπάρξεως του άλλου. Και θεωρείται πρότερο αυτό απ’ όπου δεν αντιστρέφει η ακολουθία του είναι.
Τρίτον, λέγεται κάτι πρότερο αναφορικά με μία ορισμένη τάξη, όπως ακριβώς με τις επιστήμες και τους λόγους· διότι στις αποδεικτικές επιστήμες υπάρχει το πρότερο και το ύστερο στην τάξη (διότι τα στοιχεία είναι πρότερα των γεωμετρικών σχημάτων, π.χ. η γραμμή είναι πρότερη του τριγώνου, και στη γραμματική τα γράμματα πρότερα των συλλαβών), και επί των λόγων ομοίως· διότι η εισαγωγή είναι πρότερη στην τάξη του κυρίως θέματος.
Ακόμη, πέρα από τα προαναφερόμενα, το καλύτερο και τιμιότερο φαίνεται πως είναι εκ φύσεως πρότερο. Συνηθίζουν δε οι πολλοί αυτούς που εκτιμούν και αγαπούν περισσότερο να λένε πως είναι «πάνω» απ’ αυτούς. Είναι οπωσδήποτε ο τρόπος αυτός σχεδόν ο πιο παράδοξος.
Ως προς τη φύση
Πρώτον λοιπόν το ως προς τον χρόνο, δεύτερον το ως προς τη φύση, αυτό είναι εκείνο που δεν αντιστρέφει κατά την ακολουθία του είναι· διότι λέγονται πως αντιστρέφουν κατά την ακολουθία του είναι αυτά στα οποία δεν ακολουθεί περισσότερο το πρώτο εκ των δύο στο δεύτερο απ’ ό,τι το δεύτερο στο πρώτο, όπως ο πατέρας και ο υιός, το δεξιό και το αριστερό· διότι σε τούτα όποιο από τα δύο κι αν τεθεί, ακολουθεί και το άλλο (δεν υπάρχει πατέρας δίχως υιό, υιός δίχως πατέρα), ενώ εδώ πρότερο είναι εκείνο που δεν αντιστρέφει κατά την ακολουθία του είναι, δηλαδή απ’ όπου δεν αντιστρέφει η ακολουθία του είναι, π.χ. τεθέντος του ανθρώπου αναγκαστικά ακολουθεί ότι είναι ζώο, τεθέντος όμως του ζώου δεν ακολουθεί αναγκαστικά ότι είναι άνθρωπος (όλα τα ζώα δεν είναι άνθρωποι, όλοι όμως οι άνθρωποι είναι ζώα, δηλαδή ουσίες έμψυχες αισθητικές), διότι το ζώο είναι πρότερο του ανθρώπου όχι ως προς τον χρόνο, αλλά ως προς τη φύση.
Ως προς την τάξη και την αξία
Τρίτον το ως προς την τάξη, τέταρτον το ως προς την αξία. Είναι δε ο τέταρτος τρόπος των σημαινομένων του προτέρου παράδοξος, επειδή ακριβώς προέρχεται από τη δική μας βούληση και όχι από τη φύση των πραγμάτων (διότι εμείς είμαστε αυτοί που κρίνουν πιο πράγμα έχει μεγαλύτερη αξία και πιο όχι).
Αιτία υπάρξεως στο άλλο
Με τόσους τρόπους λοιπόν λέγεται το πρότερο. Θα μπορούσε δε να θεωρηθεί, πέρα από τους προαναφερόμενους τρόπους, ότι υπάρχει και άλλος πέμπτος του προτέρου τρόπος· διότι σε όσα αντιστρέφουν κατά την ακολουθία του είναι, εκείνο που κατά κάποιον τρόπο είναι αιτία υπάρξεως στο άλλο ευλόγως θα λεγόταν εκ φύσεως πρότερο.
Είναι δε ο δεύτερος τρόπος αντίθετος στον πέμπτο· διότι ενώ εκείνος δεν αντιστρέφει κατά την ακολουθία του είναι μήτε είναι αίτιο το ένα στο άλλο, αυτός και αντιστρέφει και είναι αίτιο το ένα στο άλλο, π.χ. ο πατέρας και ο υιός· διότι αυτά και αντιστρέφουν μεταξύ τους (διότι όποιο από τα δύο κι αν τεθεί, σε κάθε περίπτωση το άλλο ακολουθεί), είναι όμως και το ένα αίτιο του άλλο, εννοώ ο πατέρας του υιού. Το ίδιο ισχύει και για την περίπτωση ενός πράγματος και του αληθινού περί αυτού λόγου· διότι και τούτα μολονότι αντιστρέφουν κατά την ακολουθία του είναι, το ένα είναι αίτιο στο άλλο, όπως συμβαίνει στην περίπτωση του «Σωκράτης φιλόσοφος» και του λόγου που λέει ότι αυτός είναι φιλόσοφος. Αλλά αν και αυτά αντιστρέφουν μεταξύ τους, αίτιο όμως του να είναι αληθής ο λόγος είναι το πράγμα (ο Σωκράτης), αφού αν δεν ήταν το πράγμα, δεν θα ήταν ο περί αυτού λόγος αληθής.
Ώστε με πέντε τρόπους θα μπορούσε ένα πράγμα να λέγεται πρότερο ενός άλλου.
Βιβλιογραφία: Αριστοτέλους Κατηγορίαι, Ιωαν. Φιλόπονος σχόλια εις το Κατηγορίαι
Μετάφραση – επιμέλεια κειμένου: Κότσαλης Γεώργιος
