Θα απορούσε κάποιος και για το πώς λέγεται το “ό,τι ήταν να γίνει θα γίνει”, και αν ως εσόμενο ή ως μέλλον· γιατί αυτά διαφέρουν μεταξύ τους. Γιατί το μεν εσόμενο σημαίνει αυτό που σε κάθε περίπτωση θα αποβεί, όπως όταν πούμε “θα είναι χειμώνας ή καλοκαίρι ή έκλειψη”, ενώ το μέλλον αυτό που μπορεί και να αποβεί και να μην αποβεί, όπως “σκοπεύω να βαδίσω”, “σκοπεύω να πλεύσω”.
Εσόμενο
Γιατί όταν λέει κάποιος “θα είναι αύριο ημέρα”, όχι μόνο για κείνη την ημέρα, αλλά ήταν αλήθεια να πει την προτεραία ότι θα είναι την επομένη ημέρα, και όχι περισσότερο την προτεραία ή προ οποιουδήποτε χρόνου· διότι αυτό που πάντοτε αληθεύουμε λέγοντας εκ των προτέρων ότι θα είναι, τούτο δεν είναι δυνατόν να μην είναι ούτε ότι δεν θα είναι, αυτό που δεν είναι δυνατόν να μη γίνει, είναι αδύνατον να μη γίνει, αυτό που είναι αδύνατον να μη γίνει, είναι ανάγκη να γίνει· άπαντα λοιπόν τα εσόμενα είναι ανάγκη να γίνουν.
Μέλλον
Επί του μέλλοντος όμως δεν έχει ομοίως· διότι όταν λέει κάποιος “είναι ανάγκη ο Σωκράτης να λουστεί ή να μη λουστεί αύριο”, ποιο απ’ τα δύο θα είναι το αληθές, δεν μπορούμε να ξέρουμε προτού αποβεί το πράγμα, αν ακριβώς καθένα απ’ αυτά τα δύο εξαιτίας αυτής της φύσης του ενδεχομένου επιτρέπεται και να γίνει και να μη γίνει· διότι κάθε ενδεχόμενο σε τούτο διαφέρει και αυτού που αναγκαστικά αποβαίνει και του αδυνάτου, ότι για το μεν λέμε μόνο ότι θα είναι και για το αδύνατο μόνο ότι δεν θα είναι, ενώ για το ενδεχόμενο ή ότι θα είναι ή ότι δεν θα είναι.
Όμοιο δε με τούτο είναι και το να λέει κανείς “θα γίνει αύριο ναυμαχία”· διότι αυτό μπορεί να είναι αληθές, όχι όμως και αναγκαίο· διότι αναγκαίο είναι το πάντοτε αληθές, ενώ αυτό δεν παραμένει αληθές, όταν η ναυμαχία γίνει. Αν όμως αυτό δεν είναι αναγκαίο, ούτε και το σημαινόμενό του, το ότι αναγκαστικά θα γίνει ναυμαχία· αν όμως θα είναι μεν αληθές, αληθούς όντος του θα γίνει ναυμαχία, αλλ’ όχι αναγκαστικά, τότε ολοφάνερα ενδεχομένως.
Απόσπασμα από το βιβλίο: «Περὶ εἱμαρμένης ή περί μοίρας»
