Όσον αφορά την ανασκευή μιας κατηγορίας, ένας τρόπος είναι να επιχειρείς απ’ όπου θα μπορούσες να διαλύσεις την κακή ιδέα που έχει σχηματιστεί για το άτομό σου· διότι δεν διαφέρει καθόλου αν αυτή η ιδέα έχει εκφραστεί ανοιχτά ή όχι, ώστε τούτο αποτελεί έναν γενικό κανόνα.
Άλλος τρόπος είναι να απαντάς εκεί που υπάρχει αμφισβήτηση ή ότι δεν ισχύει, ή ότι δεν είναι βλαβερό, ή ότι δεν έχει να κάνει με σένα, ή ότι δεν είναι τόσο μεγάλο ή άδικο ή σπουδαίο ή αισχρό ή σημαντικό (διότι η αμφισβήτηση έχει να κάνει με τέτοια ζητήματα), όπως ο Ιφικράτης στον Ναυσικράτη· συμφώνησε δηλαδή ότι έκανε αυτό που έλεγε και έβλαψε, αλλά ότι δεν αδίκησε. Ή να αντισταθμίζεις το αδίκημα, αν δηλ. ναι μεν βλαβερό αλλά καλό, ναι μεν λυπηρό αλλά ωφέλιμο ή κάτι άλλο παρόμοιο.
Άλλος τρόπος είναι να ισχυρίζεσαι πως είναι λάθος ή ατύχημα ή αναγκαιότητα, όπως είπε ο Σοφοκλής ότι τρέμει όχι όπως ισχυρίζεται ο κατήγορος, για να φανεί γέρος, αλλά από ανάγκη· αφού τα ογδόντα του χρόνια είναι πέρα από τη θέλησή του. Και να αντικαθιστάς τον λόγο, ότι δηλ. δεν ήθελα να βλάψω, αλλά επιδίωκα το τάδε πράγμα, και όχι αυτό που κατηγορήθηκα πως έκανα, αλλά έτυχε να βλάψω: «Είναι δίκαιο να με μισείτε, αν σκοπίμως ενεργούσα για να προκαλέσω αυτό».
Άλλος, αν έχει εμπλακεί ο κατήγορος σε παρόμοια υπόθεση, ή τώρα ή στο παρελθόν, ή ο ίδιος ή άτομο συγγενικό του.
Άλλος, αν εμπλέκονται άλλοι, οι οποίοι ομολογουμένως δεν είναι ένοχοι για την πράξη που κατηγορήθηκαν, π.χ. αν επειδή φροντίζει τον εαυτό του είναι κανείς μοιχός, τότε θα είναι και ο δείνα.
Άλλος, αν άλλους κατηγόρησε, ή άλλοι παρόμοιους, ή δίχως να κατηγορηθούν θεωρήθηκαν ύποπτοι όπως εμείς τώρα, οι οποίοι κρίθηκαν αθώοι.
Άλλος, το να κατηγορήσεις τον κατήγορο· διότι είναι άτοπο εκεί που ο ίδιος δεν είναι πιστευτός να είναι οι λόγοι του.
Άλλος, αν έχει κριθεί ανάλογη υπόθεση, όπως ο Ευριπίδης προς τον Υγιαίνοντα σε μια υπόθεση ανταλλαγής περιουσιών όταν κατηγορήθηκε για ασέβεια, επειδή προέτρεπε σε επιορκία λέγοντας: «Η γλώσσα μου ορκίστηκε, ο νους μου όμως όχι». Καθώς είπε ότι εκείνος αδικεί, που μεταφέρει τις κρίσεις του Διονυσιακού αγώνα στα δικαστήρια· αφού εκεί έχει δώσει λόγο ή θα δώσει, αν θέλει αυτός να τον κατηγορήσει.
Άλλος, με το να κατηγορείς τη συκοφαντία, πόσο μεγάλο κακό είναι, και τούτο διότι αλλοιώνει τις κρίσεις, καθώς και ότι δεν βασίζεται στα πραγματικά γεγονότα.
Κοινός και για τα δύο μέρη
Κοινός και για τα δύο μέρη τόπος είναι το να αναφέρεις αποδεικτικά στοιχεία, όπως ο Οδυσσέας στον Τεύκρο ότι είναι συγγενής του Πριάμου, αφού η Ησιόνη (η μητέρα του) ήταν αδερφή του Πριάμου. Ο δε Τεύκρος απάντησε ότι ο πατέρας του , ο Τελαμών, ήταν εχθρός του Πριάμου, και ότι αυτός δεν κατήγγειλε τους κατασκόπους.
Για τον κατήγορο
Άλλος κατάλληλος για τον κατήγορο, το να επαινείς κάτι μικρό επί πολύ και να ψέγεις κάτι μεγάλο εν συντομία, ή το να παραθέτεις πρώτα πολλά αγαθά και να ψέγεις ένα αλλά σημαντικό στην υπόθεση. Αυτές οι μέθοδοι είναι οι πιο τεχνικές και άδικες· διότι επιχειρούν να βλάψουν χρησιμοποιώντας τα αγαθά αναμιγνύοντας αυτά με το κακό.
Και για τον κατήγορο και για τον απολογούμενο
Κοινός τόπος και για τον κατήγορο και για τον απολογούμενο, επειδή το ίδιο πράγμα μπορεί να πραχθεί από διάφορες αιτίες, ο κατήγορος θα πρέπει να υποβιβάζει την αξία του πράγματος λαμβάνοντάς το με την χειρότερη εκδοχή, ενώ ο απολογούμενος με την καλύτερη. Επί παραδείγματι ότι ο Διομήδης διάλεξε τον Οδυσσέα, απ’ τη μια πλευρά να πεις ότι το έκανε διότι τον θεωρούσε άριστο, απ’ την άλλη ακριβώς επειδή δεν ήταν, αλλά καθότι αχρείος ήταν ο μόνος που δεν θα χρειαζόταν να ανταγωνιστεί. Έστω λοιπόν αυτά αρκετά όσον αφορά τη συκοφαντία.
Βιβλιογραφία: Αριστοτέλους Τέχνη Ρητορική (1416a.4 έως 1416b.15)
Απόδοση κειμένου: Κότσαλης Γεώργιος
